Aktywizacja osób starszych – dlaczego warto?

Psychologia mówi o tym, że człowiek rozwija się przez całe życie. W dzisiejszych społeczeństwach mamy do czynienia z wyższą średnią wieku niż dawniej, co oznacza, że liczba osób starszych rośnie. Te zmiany demograficzne nie mogą pozostawić nas obojętnymi na potrzeby seniorów i charakterystykę okresu późnej dorosłości. W jaki sposób podnosić jakość życia osób w wieku podeszłym? Dlaczego tak ważne jest, by pozostali aktywni jak najdłużej?

Starzenie się, czyli co właściwie?

Mówiąc o wieku podeszłym, mamy na myśli osoby, które ukończyły 60-65. rok życia. Trzeba mieć jednak świadomość, że granica ta jest umowna. Faktyczny proces starzenia się jest wieloaspektowy i mocno zindywidualizowany, nie sposób zatem wyznaczyć jednego momentu w życiu, w którym człowiek przestaje być „młody”, a zaczyna być „stary”. Sam okres późnej dorosłości dzieli się na etapy:

• wczesna starość (60-74. r. ż.),
• starość zaawansowana (75-89 r. ż.),
• starość późna, zwana również długowiecznością (powyżej 90. r. ż).

Tak naprawdę jednak to nie tylko wiek decyduje o tym, czy ktoś wkroczył w jesień swojego życia. Ważne są także zjawiska psychologiczne i społeczne (w tym rodzinne), a nie tylko biologiczne.

Mózg w podeszłym wieku

Organizm w toku dojrzewania zmienia się. Wraz z postępującym wiekiem w mózgu zachodzą zmiany. U osób starszych mają one charakter bardziej regresywny niż progresywny. Oznacza to, że sprawność poznawcza seniorów może wraz z wiekiem się osłabiać. Mowa przede wszystkim o funkcjach uwagi (takich jak wybiórczość czy przerzutność) czy procesach pamięci (zwłaszcza przypominania sobie niektórych faktów). Wiele z zaobserwowanych zmian nie stanowi powodu do niepokoju, ponieważ są one naturalną konsekwencją starzenia się mózgu. Inne natomiast mogą stanowić symptomy rozwijającego się otępienia (np. zaburzenia świadomości, urojenia lub halucynacje, dezorientacja czy gubienie drogi w znanym środowisku).

Aktywność społeczna, rodzinna i zawodowa

W toku życia zmianom ulega również codzienna, życiowa aktywność człowieka. Seniorzy muszą odnaleźć się w nowych rolach społecznych (bycie dziadkami i opieka nad wnukami). Znacząco zmienia się również tryb ich życia – przejście na rentę lub na emeryturę może istotnie wpłynąć na poczucie stabilności życiowej człowieka. Pewna część emerytów lub rencistów musi stawić czoła realnym problemom związanym ze zmianą swojego statusu materialnego, co stanowi obiektywne źródło stresu. Wiek podeszły to również etap pogodzenia się ze świadomością przemijania – własną oraz innych ludzi. Choroba lub śmierć partnera życiowego albo rówieśników wywiera wpływ na nastrój seniora. Choroba własna z kolei może dodatkowo budzić lęk o przyszłość, przywołać myśli o śmierci czy obniżyć nastrój z powodu utraconej sprawności.

Profilaktyka i rehabilitacja

Prowadzenie satysfakcjonującego życia na jego późnym etapie jest możliwe. W myśl zasady, że lepiej zapobiegać niż leczyć, warto zadbać o to, by aktywność fizyczna i poznawcza seniorów była na jak najwyższym poziomie. Można zachęcić starszą osobę, by zaangażowała się w wolontariat, zapisała na jakieś zajęcia (np. joga, lekcje języka, nauka obsługi komputera) lub by uczestniczyła w spotkaniach organizowanych przez uniwersytety trzeciego wieku. W ramach profilaktyki otępień można zapewniać seniorom wiele rozrywek i aktywności, tak by uczynić pracę nad sprawnością umysłu atrakcyjną. Lektura interesującej książki, wysłuchanie audycji i rozmowa o poruszonej w niej problematyce, pomoc wnukom w odrabianiu lekcji – to niektóre z przykładów. Ogranicza nas tylko wyobraźnia.

Gdy sprawność seniora ulegnie pogorszeniu wskutek udaru lub choroby, aktywność nabiera nowego znaczenia. Staje się sposobem na odzyskanie przynajmniej części utraconych umiejętności, na podtrzymanie samodzielności przez jak najdłuższy czas, wreszcie – na zbudowanie poczucia własnej wartości na nowo. Rehabilitacja funkcji poznawczych jest szczególnie istotna, bowiem nawet pacjenci z niepełnosprawnością ruchową mogą wciąż uczestniczyć w życiu społecznym i rodzinnym, jeśli tylko ich umysł na to pozwala. Jeśli możemy temu umysłowi pomóc, zróbmy to!

Jest o co walczyć

Starość może być postrzegana bardzo korzystnie. W świadomości społecznej funkcjonuje pozytywny wizerunek osoby starszej jako głowy rodziny – doradcy, który chętnie dzieli się swoim doświadczeniem życiowym i pełni ważną rolę w życiu swojej wielopokoleniowej rodziny. Seniorzy często uważani są za osoby z bogatym bagażem doświadczeń, o dużej mądrości życiowej. Często są angażowani w pomoc dzieciom i wnukom, pełniąc rolę opiekunów i wspierając młodszych członków swojej rodziny. Osoba starsza może żyć aktywnie, może być potrzebna i podziwiana. Z tego powodu zdecydowanie warto dbać o zdrowie naszych bliskich seniorów, tak fizyczne, jak i psychiczne.

Jesień życia – druga młodość?

„Starość nie radość”, mówi znane przysłowie. Ale czy mówi prawdę? Bez wątpienia życie stawia przed seniorem wiele wyzwań. Każdy wiek wiąże się z określonymi zmianami czy kryzysami, a późna dorosłość nie jest tu wyjątkiem. To od nas jednak zależy, jak potraktujemy ten okres życia – może on stanowić doskonały moment na rozwijanie swoich pasji czy spełnianie się w nowych rolach. Jeśli natomiast wiek podeszły wiąże się z pogorszeniem stanu zdrowia, zaopiekowanie się seniorem i aktywizowanie go w miarę jego możliwości pozwolą mu wciąż być obecnym w życiu rodziny i cieszyć się każdym, najmniejszym nawet postępem.

Autorka: Aleksandra Gnacek, psycholog i psychoterapeuta

Źródła:

• Bryant, P. E. i Colman, A. M. (red.) (1997). Psychologia rozwojowa. Poznań, Wydawnictwo Zysk i S-ka.
• Kaczmarczyk, M. i Trafiałek, E. (2007). Aktywizacja osób w starszym wieku jako szansa na pomyślne starzenie. Gerontologia Polska, 15(4), 116-118.
• Posłuszna, M. (2012). Aktywność rodzinna i społeczna osób starszych. Nowiny Lekarskie, 81(1), 75-79.
• Straś-Romanowska, M. (2011). Późna dorosłość. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki (s. 326-350). Warszawa, PWN.